Estonya ve Türkiye

25.07.2017

Türkiye, 23 Ocak 1924 tarihinde Estonya Cumhuriyeti´ni tanımıştır. İlk Estonya'da görev yapan Türk Büyükelçisi Nuri Batu İkinci Dünya Savaşından önce 19 Eylül 1935 tarihinde Estonya Cumhurbaşkanına güven mektubunu sunmuştur. O zamanda Estonya başkenti olan Tallinn şehrinde yalnızca 9  yabancı büyükelçi ikamet etmiştir ve Türkiye'nin dünyadaki büyükelçilik sayısı sadece 20 adetmiş. Türkiye hiçbir zaman Estonya`nın Sovyetler Birliği tarafından işgalini tanımamıştır. İki ülke arasındaki diplomatik ilişkiler 23 Ekim 1991 tarihinde yenilenmiştir.

Estonya’nın özgürlüğünü geri almasından sonra 1992’de Türkiye, Estonya’ya Vilnius’da ikamet eden ilk büyükelçisini atamıştır. Daha sonra ekim 2001’de Tallinn’de elçiliğini açmıştır. Türk büyükelçisi Ömer Altuğ 2001–2005 tarihleri arasında Estonya’da ikamet eden ilk Türk büyükelçisi olmuştur. 2005–2009 yıllarında Fatma Şule Soysal, 2009-2013 yıllarında Ayşenur Alpaslan ve 2013-2015 Ahmet Ülker Tallinn'de büyükelçi olarak görev yapmıştır. Estonya’daki yeni Türk Büyükelçisi Hayriye Kumaşcıoğlu, 15 Ekim 2015 tarihinde Cumhurbaşkanı Toomas Hendrik İlves'e güven mektubunu sunmuştur.

Tallinn’de ikamet eden Sven Jürgenson Haziran 1996’da Estonya’nın Türkiye’deki ilk büyükelçisi olmuştur. Onu Ocak 1999’da Madrid’de ikamet eden Andres Tomasberg izlemiştir. Şubat 2001’de maslahatgüzarlar, Heikki Koort ve Linda Kolk’un başkanlığında Estonya Büyükelçiliği Ankara’da açılmıştır. Ankara’da ikamet eden ilk Estonya büyükelçisi Mart Volmer’dir (2004-2008). Onu 2008-2012 yıllarında Aivo Orav ve 2012-2016 yıllarında Miko Haljas izlemiştir. Şu anki Estonya Büyükelçisi Marin Mõttus, Haziran 2016’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'a güven mektubunu sunmuştur.

Estonya’nın Türkiye’de 5 tane fahri konsolosluğu bulunmaktadır. İlki, Ağustos 2001’de İstanbul’da açılan ve Tuncay Özilhan’ın görev yaptığı fahri konsolosluktur. İkincisi Ekim 2002’de açılan ve Ethem Okudur’un fahri konsolosluğunu yaptığı tatil beldesi Antalya’dadır. Haziran 2010'da Bursa'da fahri konsolosu Barış Kaya olan Estonya Fahri Konsolosluğu Estonya Kültür Bakanı Laine Jänes tarafından açılmıştır. 2013 yılında hem Trabzon'da hem de Mersin'de Estonya Fahri Konsolosluğu açılmıştır; Estonya Trabzon Fahri Konsolosu Zeyyat Kafkas ve Estonya Mersin Fahri Konsolosu Nebil Taşçı göreve atanmıştır.

Estonya-Türkiye parlamento grubu Haziran 2003’de Estonya Parlamentosu olan 10. Riigikogu’da oluşturulmuştur. Şu anki İvari Padar başkanlığında Estonya-Türkiye parlamento grubunun toplam 9 üyesi vardır.

Türkiye Büyük Millet Meclisin’de de Aralık 2011'de Özlem Türköne başkanlığında Türkiye-Estonya parlamento grubu oluşturulmuştur. Şu anki Kasim Bostan başkanlığında Türkiye-Estonya parlamento grubunun toplam 20 üyesi vardır.

ÖNEMLİ ZİYARETLER VE GÖRÜŞMELER:

ANLAŞMALAR:

1924 yılında Estonya-Türkiye dostluk anlaşması imzalanmıştır. Türkiye ve Estonya arasında 1929 yılından 1938 yılına kadar 6 tane daha anlaşma imzalanmıştır.

Günümüze kadar iki ülke, Estonya ve Türkiye arasında çift taraflı başarılı işbirliği kurulmasına yardımcı olmuş çeşitli anlaşmalara girmişlerdir. Şu anda Estonya ve Türkiye arasında yürürlükte olan 14 tane anlaşma bulunmaktadır. 4 anlaşma ise hazırlık aşamasındadır. Aşağıdaki listeler Estonya ve Türkiye arasında yürürlüğe girmiş anlaşmalardır:

1. Dostluk ve İşbirliği Anlaşması (26.04.1995‘de yürürlüğe girmiştir);
2. Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması (15.02.1996’da yürürlüğe girmiştir);
3. Uluslararası Yol Taşımacılığı Anlaşması (15.02.1996’da yürürlüğe girmiştir);
4. Turizm Alanında İşbirliği Anlaşması (15.02.1996’da yürürlüğe girmiştir);
5. Diplomatik Pasaport Sahiplerinin Vize Gerekliliklerinin Karşılıklı Feshini İçeren Anlaşma (14.02.1997’de yürürlüğe girmiştir);
6. Gümrükler Yönetimleri Arasında Karşılıklı Yardım Hususunda Anlaşma (06.12.1998’de yürürlüğe girmiştir);
7. Karşılıklı Teşvik ve Yatırımların Korunmasını İçeren Anlaşma (29.04.1998’de yürürlüğe girmiştir);
8. Kültür, Ekonomi, Bilim ve Spor Alanlarında İşbirliği Anlaşması (22.09.1999’da yürürlüğe girmiştir);
9. Uluslararası Yasadışı Uyuşturucu Maddelerin Trafiği, Uluslararası Terörizm ve Organize Suçlarla Mücadele Konularında İşbirliği Anlaşması (27.09.2001’de yürürlüğe girmiştir);
10. Savunma Anlaşması (31.10.2002’de yürürlüğe girmiştir);
11. Gizli Bilgilerin Korunması Anlaşması (27.001.2003‘de yürürlüğe girmiştir);
12. Hava Taşımacılığı Anlaşması (27.09.2004’de yürürlüğe girmiştir);
13. Gelirler ve Sermaye Üzerinden Vergiyle İlgili Olarak Çifte Vergilendirmeden Kaçınılması ve Vergi Kaçırmanın Önlenmesi Hakkındaki Anlaşma (21.02.2005’de yürürlüğe girmiştir)
14. Kültür, Ekonomi, Araştırma, Gençlik ve Spor Alanlarında İşbirliği Programı (28.11.2005’de yürürlüğe girmiştir)
15. Estonya Pasaportu Sahiplerinin Vize Gerekliliklerinin Feshini İçeren Anlaşma (12.07.2008’de yürürlüğe girmiştir).

KARŞILIKLI İŞBİRLİĞİ:

Estonya ve Türkiye arasındaki ilişkiler iyidir ve istikrarlı bir şekilde gelişmektedir. Siyasal, savunma, ekonomik ve kültürel işbirliğindeki sürekli gelişim Estonya için gereklidir. Estonya ve Türkiye arasındaki karşılıklı anlayış, jeo-stratejik benzerlik, birçok uluslararası konuda benzer pozisyonlar ve uluslararası organizasyonlarda yapıcı işbirliğiyle arttırılmıştır.

Türkiye ve Estonya Dışişleri Bakanları Haziran 1997’de Siyasal Müzakere Mekanizması’nın kuruluşu hakkındaki protokolü imzalamışlardır. Bu protokolden kaynaklanarak taraflar arasındaki görüşmeler yılda en az 1 kere gerçekleştirilebilir.

Şubat 2005’de Türk tarafının girişimleriyle Estonya ile vize kolaylaştırması anlaşmasını amaçlayan konsolosluk müzakereleri yürütülmüştür. 20 Ekim 2005’de güvenlik politikası görüşmeleri Ankara'da gerçekleştirilmiştir.

EKONOMİK İLİŞKİLER:

Ticaret

Estonya ve Türkiye arasındaki ticaret hacmi son yıllarda belirgin bir şekilde büyümüştür. Özellikle Estonya`nın Avrupa Birliğine katılmasından sonra, Türkiye ile olan ticaret hacminde hızlı bir büyüme yaşanmıştır. 2004-2008 yılları arasında Estonya’dan Türkiye’ye olan ihracat beş katı büyümüştür. 2009 yılında yaşayan küresel ekonomik kriz, Estonya ve Türkiye arasındaki ticaret hacmine de olumsuz yansımıştır, dolayısıyla hem ithalat hem ihracat rakamları düşmüştür. Fakat 2010 yılında Estonya ve Türkiye arasındaki ihracatta 1,7 katı, ithalatta ise 35% büyüme yaşanmıştır. 2010 yılı itibariyle Türkiye toplam ciro açısından Estonya’nın 20. ticaret ortağı olarak sıralanmıştır.

2016 yılında Estonya ve Türkiye arasındaki ticaret cirosu 108€ milyonluk ihracat ve 55€ milyonluk ithalat ile toplam 163 milyon Avro’ya büyümüştür.

Türkiye, AB üye ülkeleri olan İtalya ve İspanya’nın önüne geçerek, 2016 yılında Estonya’nın 17. ihracat ortağı olarak sıralanmıştır. İthalat rakamları 43 milyon Avro’dan (2012) neredeyse 55 milyon Avro’ya (2016) adım adım büyümüştür.

Son üç yıldır Estonya’dan Türkiye’ye ihraç edilen temel mallar, metal ve metal ürünler (toplam ihracatın 53%), kıymetli metaller ve mücevher (15%), makine ve ekipman (13%).

Türkiye’den Estonya’ya temel ithalat malları ise, tekstil ve tekstil ürünleri (toplam ithalatın 34%), makine ve ekipman (17%) ve ulaştırma araçları (17%).

Yatırımlar

Estonya`daki Türk yatırımları, Türkiye’deki Estonya yatırımları gibi oldukça küçüktür. Estonya Bankası’nın verilerine göre, 31.12.2016 itibariyle Türkiye Estonya’ya 5 milyon Avro’luk doğrudan yatırım yapmıştır. Bu yatırımların birçoğunu toptan alım satım, lojistik, depolama, bilişim ve haberleşme oluşturmaktadır.

Estonya Bankası’nın verilerine göre, 31.12.2016 itibariyle Estonya’nın Türkiye’deki doğrudan yatırımı ise 2,4 milyon Avro’dur. Bunların birçoğunu toptan alım satım, bilişim, haberleşme ve kişisel gayrimenkul alımları oluşturmaktadır.

Turizm

Estonya’nın Avrupa Birliği’ne üyelik sürecinde, Estonya’yı ziyaret eden Türk turist sayısında yıldan yıla bir artış gerçekleşmiştir ancak bu sayı yine de nispeten azdır. Estonya’ya duyulan ilgi, Estonya’nın AB’ye üye olmasıyla artmıştır. 2004 yılında 461 Türk Turist Estonya’da en az tek gece konaklamıştır. Bu rakam 2008 yılında 2900’e ve 2012’de 5200’e ulaşmıştır. Son üç senede ortalama 6500 Türk turist Estonya’da en az tek gece konaklamıştır. Türk turistlerin büyük bir çoğunluğu Harju, Tartu, Pärnu ve Ida-Viru ilçelerini ziyaret etmektedir. Estonya’ya duyulan ilgi, Estonya ve Türkiye arasında düzenlenen spor yarışmalarının sayesinde de artmıştır.

Estonyalılar için coğrafi konumu ve sıcak iklimiyle Türkiye son derece popüler bir seyahat noktasıdır. 2007 yılında 20.300 Estonyalı seyahat acenteleri aracılıyla Türkiye’yi ziyaret etmiştir. 2009 yılında küresel ekonomik krize rağmen 27.400 Estonyalı turist Türkiye’yi ziyaret etmiştir. O sene Türkiye, Finlandiya’dan sonra Estonyalıların en tercih ettiği 2. seyahat noktası olmuştur. Bu günlerde yaklaşık 70.000 Estonyalı senede kendi imkânlarıyla ya da seyahat acenteleriyle Türkiye’yi ziyaret etmektedir. Türkiye’ye yapılan seyahatler ortalama 9 gün sürmektedir. Türk Hava Yolları 11 Haziran 2013 tarihinde İstanbul-Tallinn direkt uçak seferini açmıştır.

KÜLTÜR VE EĞİTİM:

1994 yılında kültür, eğitim, bilim ve spor anlaşmaları imzalanmış ve Eylül 1999 yılında yürürlüğe girmiştir. Bu anlaşma iki ülke arasında bu alanlarda hakiki bir işbirliğinin kurulmasıdır. İlk olarak yazarlar/çevirmenler Ly Seppel, Andres Ehin ve Ain Kaalep, Estonya’da Türk edebiyatının yayımlanmasını teşvik etmişlerdir. Türkiye’nin en ünlü çağdaş düzyazı yazarı Yaşar Kemal’in ‘Yılanı Öldürmek’ adlı romanının yayımı ve 20. yüzyıl Türk şiir koleksiyonu ‘Geyiğin Gecesi’ Türk elçiliği tarafından katkı almıştır. 1999 yılında sürekli yayın olan ‘Akadeemia’ Türkiye’nin adına özel bir basım sunmuştur.

1993 yılından bu yana Türkçe, Tartu Üniversitesi’nde öğretilmektedir. 1998 yılında Türk Büyükelçisi Erkan Gezer’in çabalarıyla elçilik tarafından finanse edilen Türk dili bölümü Tartu Üniversitesi’nde açılmıştır. Tartu Üniversitesi ve Bilkent Üniversitesi arasında öğrencilerin, bilim adamlarının ve doçentlerin mübadelesinin kuvvetlenmesini sağlayacak anlaşma hazırlanmıştır. 2000 yılında Başkan Lennart Meri, Bilkent Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. İhsan Doğramacı’nın çalışmalarını dikkate alarak onu The Cross of Terra Mariana olarak ödüllendirmiştir.

Türkçe 1999 yılından beri Tallinn Pedagoji Üniversitesi’nde (TPU) sunulmaktadır. Gerekli çalışma malzemelerini Vilnius’daki Türk Elçiliği temin etmektedir. 1997 yılında Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, masrafları Türk Elçiliği tarafından karşılanan Tallinn Pedagoji Üniversitesi’nin Türk dili bölümünü törenle açmıştır. Aynı yıl Türkçe ve ilgili dillerin öğretildiği Tallinn Pedagoji Üniversitesi’nin Doğu / Oryantal Merkezi açılmıştır. Merkezin ziyaretçileri aynı zamanda Türk kültürü ve tarihi hakkında bilgi edinebilmektedirler. 1995 yılında Ly Seppel ve Andres Ehin tarafından kurulan Türk Kültür Derneği, Tallinn Pedagoji Üniversitesi’nde de yer almaktadır.

Haziran 2004’de ‘Avrupa’nın Genişlemesinde Estonya ve Türkiye’nin Akademik ve Kültürel İlişkileri’ konulu yuvarlak masa toplantısı TPU’da gerçekleştirilmiştir. Bu yuvarlak masa toplantısının çerçevesinde Türk Sanat Sergisi açılmış ve geleneksel Türk müziği konseri Kadriorg Sarayı’nda gerçekleştirilmiştir.

Mayıs 2004 yılında Türk akademisyenler ve kültürle ilgilenen diğerleri tarafından oluşturulan Estonya ve Türk Dostluk Derneği’nin temelleri atılmıştır. 2004 yılının sonunda etkinliklerin düzenlenmesi ve karşılıklı ziyaretlerin gerçekleştirilmesi için Dostluk Derneği’ni, 3 Baltık ülkesini birleştiren bir derneğe dönüştürmek için bir öneri yapılmıştır.

Estonya Dışişleri Bakanlığı Basın Bölümü’nün desteğiyle 2004 yılının sonunda CNN TÜRK basın organının ziyareti gerçekleşmiştir. Bu yayının sonucu Türkiye’de olumlu bir geri dönüşüm almış ve Estonya’ya karşı ilgiyi canlandırmıştır.

Mayıs 2005 yılında Estonya’dan da 2 kilise korosunun, Ellerhein Kızlar Kilise Korosu ve Eski Kasaba Karma Kilise Korosu, katılımıyla Ankara’da 4. Uluslar Arası Kilise Korosu Festivali gerçekleştirilmiştir. Ellerhein, kadınlar ve erkekler kilise korosu kategorilerinde birinci ve foklör kategorisinde ise ikinci olmuştur. Ankara’daki Estonya Büyükelçiliği korolara lojistik yardımda bulunmuştur.

Nõmme Caz Festivali çerçevesinde genç caz şarkıcıları yarışması haziran 2005’de gerçekleştirilmiştir. Evrim Özcusa adlı Türk kızı birinci olmuş ve ilk yabancı turundan oldukça tatmin olmuştur.

Temmuz 2005 yılında Estonya folklor grubunda katılımıyla, Türkiye’de Bursa Dans Festivali gerçekleşmiştir. 30 Eylül–1 Ocak 2005 tarihleri arasında Estonya Dışişleri Bakanlığının katkılarıyla Kars’ta gerçekleştirilen Kültürel festivalde Gayda sanatçısı Sandra Sillamaa sahne almıştır. Festivalde sergilenen performansa oldukça başarılıydı. Gayda müziği Türkler tarafından oldukça beğenildi. Kars, Kafkasların etkisiyle Türkiye`nin diğer bölgelerine göre daha fazla çok kültürlü bir yapıya sahip. Kars’ta ayrıca 130 yıl önce Estonya köyü kurulmuştur ancak günümüzde bu köy neredeyse yok olmuştur.

27 Ekim 2005, "Diplomatik Notlar" çerçevesinde İstanbul Sazelender topluluğu Tallinn’de, Türk klasik ve Türk halk enstrümanları ile "Çöldeki Rüzgar" isimli bir konser verdi.

24 Nisan – 17 Mayıs 2006 tarihleri arasında Türk Büyükelçiliği ve Türkiye-Estonya-Letonya-Litvanya Dostluk Grubu’nun girişimleriyle Tallinn’de Türk kültürü günleri gerçekleştirildi. Yine bu çerçevede, Ayla Eryüksel’in "3H" "Hititler’den Günümüze Kadının Yolculuğu" isimli moda gösterisiyle birlikte bir gala yemeği organize edildi. Bunun yanısıra Milli Kütüphane’de "Birlikte Yaşamak: Osmanlı ve Türk döneminde bir arada var olan hatıralar" isimli bir sergi açıldı. Estonya Konser Salonunda, Ferhan ve Ferzan Önder kardeşler "1001 Gece" piyano ikilisini sahnelediler. Estonya Devlet Opera’sında Tasavvuf müziği ve semazenler eşliğinde semazen gösterisi yapıldı. Ayrıca İznik çini sanatı ve Hikmet Barutçugil tarafından "Ebru" sanatı tanıtıldı. 3 Mart 2008 tarihinde, Türk Büyükelçi Fatma Şule Soysal ve Estonya Dışişleri Bakanı Urmas Paet Estonya Milli Kütüphanesinde "Onlar Türkiye'ye inanıyordu" isimli sergiyi açtılar. 14 Mart 2008 tarihinde Estonya Başbakanı Andrus Ansip, İstanbul İstinye Park Kültür ve Ticaret Merkezinde, “Tasarımlar Ziyarete Geldi” başlıklı Eston tasarımlarını da kapsayan sergininin açılışını gerçekleştirdi.